Aktualności

Bez polisy ubezpieczeniowej. Rozmowa z Pawłem Miśkiewiczem

Paweł Miśkiewicz podczas prób stolikowych Zamku. Fot. Małgorzata Szum / Teatr Narodowy 

Paweł Miśkiewicz reżyseruje niedokończoną powieść Franza Kafki we własnej adaptacji. Premiera Zamku→ już 6 listopada na Scenie przy Wierzbowej.

K., główny bohater Zamku – jak mówi reżyser – „przynosi swoje ziarno prawdy, by »zapalić« mieszkańców przygniecionej cieniem zamku mieściny do jakiegoś autonomicznego wolnościowego zrywu, choć sam nie ma w kieszeni żadnej polisy ubezpieczeniowej, która gwarantowałaby powodzenie tego projektu”.

Jak wyobraził Pan sobie zamek, do którego zmierza K.?

Istotą zamku jest to, że go nie widać i ciężko go sobie do końca zmaterializować. Jest jakimś ciążącym wyobrażeniem, wymykającym się wyostrzeniu i przez to właśnie chyba podwójnie niebezpiecznym. Ten przeciwnik – jeśli traktować zamek jako pewnego rodzaju strukturę wiążącą nas w schematach pojęciowych – jest niewidoczny. Nie znamy i nie rozumiemy do końca jego niejasnych i zmiennych strategii…

K., przybywając do miasta, też mówi, że widzi tylko kontury, jakiś zarys zamku…

Polszczyzna dodatkowo cudownie otwiera dwuznaczność znaczeniową tego słowa: obok zgodnego z niemieckim das Schloß czytanym jako zamek w sensie architektonicznie uobecnionego znaku struktury władzy przynosi asocjacje z drugim znaczeniem – zamek jako mechanizm zamykający, ograniczający dostęp. Doświadczenie życiowe każdego z nas jest z jednej strony bogactwem, bo pozornie pozwala unikać powtarzania popełnionych wcześniej błędów, z drugiej zaś jest też pewnego rodzaju zamknięciem w tym, starym przecież, doświadczeniu. Oczywiście zbliża nas ono do rozumienia rzeczywistości – jednak dalej poznajemy tylko to, co wyłapią nasze tak, a nie inaczej nastawione instrumenty poznawcze. Nasza wyobraźnia w zderzeniu z nowymi elementami posługuje się starą wiedzą i próbuje to nowe doświadczenie na siłę przypasować lub nawet wtłoczyć w stare. Dlatego, w gruncie rzeczy, żyjemy w schizofrenii – między trzymaniem się kurczowo tego, czy nawet „zamknięciem” w tym, co rozpoznane, a jednak jakimś ciągłym pragnieniem pozostania otwartym na to, co się nam zdarza.

Próby do ZAMKU: Paweł Miśkiewicz (reżyser), Justyna Kowalska, Kacper Matula, Karol Dziuba, Edyta Olszówka, Paweł Tomaszewski, Marcin Przybylski, Adam Szczyszczaj. Fot. Krzysztof Bieliński
Próby do Zamku: Paweł Miśkiewicz (reżyser), Justyna Kowalska, Kacper Matula, Karol Dziuba, Edyta Olszówka, Paweł Tomaszewski, Marcin Przybylski, Adam Szczyszczaj. Fot. Krzysztof Bieliński

K. zachęca mieszkańców do nowych doświadczeń, gdyż te nowe mogą obalić stare…

Zachęca, ale zbyt wiele do zaoferowania nie ma…, żadnej polisy ubezpieczeniowej w kieszeni, która gwarantowałaby powodzenie tego projektu. Całkiem niedawno dotarło do mnie, że właściwie teraz w pewnym sensie robimy drugą część Idioty [Paweł Miśkiewicz wystawił Idiotę Dostojewskiego w Teatrze Narodowym w 2017 roku]. K. jest kimś, kto teoretycznie ma rację, natomiast ta racja jest kompletnie nieugruntowana w doświadczeniu życiowym. Jest jak coach, który mówi: „myśl pozytywnie, przyciągaj dobrą energię, a wszystko ci się powiedzie”. To jest „super” słuszne i fantastyczne jako pewnego rodzaju drogowskaz, ale podobnie jak Ewangelia, kompletnie niestosowalne wprost w rzeczywistości. Tacy ludzie jak Myszkin i K. są pewnie niezbędni, by wyrywać nas z życiowego marazmu przyzwyczajenia, byśmy nie zgnuśnieli całkowicie i nie ugrzęźli w miejscu zdobytym czy rozpoznanym. Żeby przynajmniej chciało nam się jeszcze próbować, wykonać choć kilka nowych kroków w kierunku tej rzeczywistości upragnionej, którą pewnie każdy z nas w sobie nosi. Ale ani K., ani Myszkin tak naprawdę niczego nie zabezpieczają i nie ubezpieczają. Są, powiedziałbym, takimi burzycielami spokoju sumienia.

I teraz warto postawić pytanie, w kim te wątpliwości się zasiewa – u jednostek silnych, mocno uformowanych mogą one być impulsem do nadzwyczajnych, odważnych autonomicznych gestów, u słabszych, wewnętrznie zapadniętych mogą skutkować frustracją i jeszcze większym dołem, w którym ostatecznie lądują. Są to więc bardzo niebezpieczni nauczyciele.

A przywołując Pana ostatnią realizację w Narodowym – BURZĘ Williama Szekspira, czy i tutaj opowiada Pan o zderzeniu człowieka ze światem?

Burza mówi bardziej o świecie w głowie jednego człowieka, o nie do końca uświadomionym resentymencie, którym człowiek się karmi. Nie chce sam przed sobą się przyznać, że poświęcił życie fałszywemu bogu i choć działał w imię wartości i zasad, to ostatecznie te zasady wyprowadziły go na manowce. Dla mnie Burza jest jeszcze bardziej toksyczna i pesymistyczna w swojej wymowie niż czytany nawet w zgodzie z przyjętym schematem Kafka. Kafkę czyta się w młodym wieku i od razu „wdrukowuje się” pewnego rodzaju klisza – świata opresji, smutku, cierpienia, beznadziei. Kiedy i ja wtedy czytałem Zamek, a była to już któraś z rzędu książka Kafki, pomyślałem: nie, już mi się nie chce, jestem młody, chcę żyć i chcę wierzyć… (śmiech). I dopiero całkiem niedawno – pięć, sześć, siedem lat temu wróciłem do tej lektury i nagle się zachwyciłem. Ta powieść jest tak odmienna od innych utworów Kafki. W Zamku bohater w większym stopniu wpływa na rzeczywistość, niż tylko jej doświadcza, próbuje się w niej rozpychać, a sam autor zdaje się bardziej sekundować buntowi bohatera, niż reprodukować swoje opresyjne widzenie świata. Bohater oczywiście wielokrotnie kompromituje się przed nami w swojej naiwności, ale też władza, chcąc utrzymać władzę, kompromituje się w swoim piętrzącym się idiotyzmie. I to jest coś, niestety, bardzo współczesnego.

Próby do ZAMKU: Dominika Kluźniak, Paweł Miśkiewicz (reżyser). Fot. Krzysztof Bieliński
Próby do Zamku: Dominika Kluźniak, Paweł Miśkiewicz (reżyser). Fot. Krzysztof Bieliński

W przedstawieniu K. zagra Dominika Kluźniak.  

Chcieliśmy ominąć stereotyp takiego K. już ikonograficznie „sklejonego” ze zdjęciami Kafki – zabiedzonego, nadwrażliwego, zagubionego człowieka patrzącego na rzeczywistość szeroko otwartymi smutnymi oczami. Chcieliśmy uczynić K. kimś bardziej enigmatycznym. Kimś bez właściwości, bez obciążającego go doświadczenia. Kimś, kto jak dziecko z baśni Andersena ma odwagę powiedzieć, że cesarz jest nagi, a więc mówi to, czego inni, „zamknięci” zadekretowanym a priori autorytetem władzy już nie dostrzegają. Przynosi „ziarno prawdy”, ale – jak mówiłem – nie jest w stanie wziąć odpowiedzialności za to, jaki owoc to ziarno wyda. Natomiast swoją energią, żywotnością, autentycznością swoich odruchów próbuje „zapalić” mieszkańców tej zapomnianej, przygniecionej cieniem zamku mieściny do jakiegoś autonomicznego wolnościowego zrywu, choćby w sferze myślenia.

Dominika, jako człowiek, ma taką energię i świeżość. I nie chodzi tutaj o pierwiastek feministyczny, czyli na przykład o walkę kobiety ze zhierarchizowanym męskim światem. Swoją drogą podczas prób Dominika też zaczęła się sobie dziwić – coraz częściej myśli o sobie „on”, tak też się do niej na próbach zwracamy… (śmiech)

A jak pracujecie nad tą dziwaczną strukturą świata? Wszak tam aparat urzędowy, kiedy nie może już znieść napięcia i nękania tą samą sprawą, automatycznie sam podejmuje decyzję.

To jest rzeczywistość piętrowa, w której też piętrzy się absurd. Samowykonujące się decyzje – to pewnego rodzaju fantazja, chociaż wydaje mi się, że opisuje ona taki stan rzeczy, w którym ludzie sami posiadający władzę są de facto tylko „pieczątkowymi”. Innej decyzji wydać nie mogą, bo stworzona przez ograniczenia systemu cieśnina – także na szczycie, gdzie wydawałoby się panuje swoboda decyzyjna – tak naprawdę jest bardzo wąska. Jeśli tak bardzo sformatujemy naszą rzeczywistość, coraz mniej zostaje w niej wolności dla wszystkich – nie tylko dla tych, którzy jej podlegają, ale też dla tych, którzy nią zarządzają.

Mało tego: coś, co jest zadekretowane z góry, w jakiś dziwny sposób spływa niżej i zaczyna mieszkać, chorować i potężnieć w umysłach ludzi, w ich sposobie widzenia rzeczywistości. Można powiedzieć, że każdy z nas, mimo woli, hoduje w głowie swojego policjanta, który go powstrzymuje, ogranicza wolność i odwagę, ale sami przed sobą nie zawsze chcemy się do tego przyznać.

Czy tu nie wkracza też komizm – w tę gmatwaninę, zapętlenie urzędów, przesłuchań, starań o posadę, podań, protokołów?

Tak, absurd może być źródłem komizmu, jednak raczej komizmu tragicznego. Rzeczywistość nieustannie zaskakuje nas w swojej okrutnej wirtuozerii. W jak zupełnie niestandardowy i nieoczekiwany sposób można motywować różnego rodzaju decyzje! Teraźniejszość nam tego codziennie dostarcza… jeśli ktoś na przykład próbuje mówić, że dziś w obronie granic musimy wywozić do lasu małe dzieci – i potrafi to uargumentować, i mało tego, jest spore grono ludzi, które zdaje się to rozumieć i godzić się z tym – to jest jakiś rodzaj piętrowego absurdu… Aż strach ten temat ciągnąć, żyjemy w świecie Kafki, taki truizm, ale się potwierdza, można powiedzieć, każdego dnia, szczególnie obecnie.

Próby do ZAMKU: Justyna Kowalska, Dominika Kluźniak, Adam Szczyszczaj. Fot. Krzysztof Bieliński
Próby do Zamku: Justyna Kowalska, Dominika Kluźniak, Adam Szczyszczaj. Fot. Krzysztof Bieliński

Czy człowiek ma siłę się przeciwstawiać, czy może być sprawczy? Oberżystka mówi do K.: „Pana poczynania mogą pozostawić na podwórzu głębokie ślady w śniegu, ale nic ponadto”.

To prawda, ostateczny wydźwięk naszej opowieści jest jednak bardzo pesymistyczny. Z tym, że ja wierzę w to, że podawanie widzowi pozornych recept, upośledzanie ostrości widzenia świata w całej jego złożoności, także w jego okrucieństwie, jest jednak mniej przydatne niż przeprowadzenie widza przez meandry wiary i niewiary, nadziei i zagubienia. Nawet jeśli na koniec okazuje się, że nasz bohater wiele nie uzyskał, to jednak sam fakt podjętej przez niego pracy, i poddania próbie swojego człowieczeństwa, własnego poczucia prawdy i wolności – nawet jeśli to są tylko ślady pozostawione w śniegu – jest cenniejsze niż oferta bezrefleksyjnego dryfowania przez rzeczywistość. Tak, przeważnie się przegrywa, co nie znaczy, że w ogóle nie należy podejmować walki.

Chcemy widza wciągnąć w tę rzeczywistość gry „o wszystko”, zachęcić do wspólnego doświadczania i zadawania pytań: gdzie jest mój zamek? Ile jestem w stanie poświęcić z siebie, by wreszcie osiągnąć oddalający się ciągle cel?

Rozmawiała: Monika Mokrzycka-Pokora (materiał własny Teatru; w przypadku publikacji fragmentów prosimy o podanie źródła) 


Strona przedstawienia
Zamek→

Zamek Franza Kafki w reżyserii Pawła Miśkiewicza | premiera na Scenie przy Wierzbowej im. Jerzego Grzegorzewskiego 6 listopada 2021 


  • Repertuar październikowy

    W bogatym październikowym repertuarze aż osiemnaście tytułów. Wśród propozycji – Ślub Gombrowicza i Molierowski Mizantrop.

  • Repertuar maj – wrzesień 2023

    W maju premiera Komedianta Bernharda! Ponadto na trzech scenach Teatru wiele tytułów, w tym Maria Stuart Schillera oraz Dekalog Kieślowskiego i Piesiewicza.

  • Oferty promocyjne

    Bilety dla seniorów i studentów w cenie od 30 do 50 zł w ramach programów TEATR DLA SENIORÓW. TEATR DLA STUDENTÓW / oferty od maja do końca października. 

  • Program „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”

    Zapraszamy uczniów warszawskich szkół na spektakle w Teatrze Narodowym w ramach programu „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”. 

  • KILKA DZIEWCZYN – pożegnanie z tytułem

    20, 21 i 22 czerwca zagramy ostatnie przedstawienia Kilku dziewczyn Neila LaBute’a w reżyserii Bożeny Suchockiej. Zapraszamy na Scenę Studio!

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • KOMEDIANT – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji i opinii po premierze Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika.

  • Gra przeciwieństw | premiera KOMEDIANTA

    Przewrotny dramat Bernharda reżyseruje Andrzej Domalik. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz, aktor, którego kreacje na teatralnej scenie możemy podziwiać od ponad pięćdziesięciu lat!

  • 80. urodziny Jana Englerta

    Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego, 11 maja obchodzi 80 urodziny! Z okazji jubileuszu życzymy nieustającej wiary w teatr!

  • Tak to już zostanie. Rozmowa z Andrzejem Domalikiem

    „Teatr jest więzieniem, dość beznadziejnym, nie ma co liczyć na złagodzenie kary, tak to już zostanie” – mówi Andrzej Domalik. Pracuje nad Komediantem Bernharda.

  • KOMEDIANT | wideo zapowiedź

    Przed premierą – wideo zapowiedź! Premiera Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika już 13 maja. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz. 

  • 100. przedstawienie KORDIANA

    Kordian – dramat o trudnych polskich wyborach, polskim niebie i polskim piekle. 26 kwietnia spektakl zagramy po raz setny! Z tej okazji przedstawiamy fotorelację zza kulis. 

  • Jan Frycz – 45-lecie pracy artystycznej

    Jan Frycz obchodzi jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Gratulujemy i życzymy wielu kolejnych aktorskich wyzwań i artystycznych spełnień!

  • Gustaw Holoubek | Wielka Improwizacja

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przedstawiamy Wielką Improwizację w jego wykonaniu. Nagranie pochodzi z premiery Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.




  • Jan Englert wspomina Gustawa Holoubka

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka Jan Englert wspomina wybitnego aktora – „Gustaw Holoubek jest autorytetem, punktem odniesienia”.  

  • Gustaw Holoubek w Teatrze Narodowym

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przypomnamy ten rozdział jego bogatej biografii artystycznej, który wiązał się z pracą w Teatrze Narodowym. Ma on szczególne miejsce w historii tej sceny.

  • Żegnamy Macieja Prusa

    Z wielkim smutkiem żegnamy Macieja Prusa, jednego z najwybitniejszych twórców polskiego teatru. Artysta zmarł 9 kwietnia w wieku 85 lat.

  • 70. urodziny Sławomiry Łozińskiej!

    8 kwietnia Sławomira Łozińska obchodzi 70. urodziny! W tym roku przypada również 50. rocznica debiutu wybitnej aktorki w Teatrze Narodowym. Życzymy jubilatce radości, satysfakcji i kolejnych wspaniałych ról!

     

  • Aktorki i aktorzy TN z Medalami Gloria Artis

    Małgorzata Kożuchowska, Sławomira Łozińska, Jarosław Gajewski i Arkadiusz Janiczek zostali uhonorowani Medalami Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

  • Międzynarodowy Dzień Teatru 2023

    Wspólne święto nas wszystkich – ludzi teatru i widzów! Z tej okazji dziękujemy wszystkim tym, dla których teatr jest ważnym miejscem spotkań. Bądźmy razem!

  • ALICJI KRAINA CZARÓW – recenzje

    „Wielka imaginacja. Wielka fantazja. Wielka wyobraźnia”, „piękny spektakl” – recenzje po premierze ALICJI KRAINY CZARÓW wg Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha. 

  • Na wyspach pamięci. Rozmowa ze Sławomirem Narlochem

    „To opowieść o pamięci i fascynującej rzeczywistości pełnej zagadek i paradoksów. Tu i teraz – dziś jest czas na Alicji Krainę Czarów” – mówi Sławomir Narloch, reżyser spektaklu. 

  • MUZYKA TO CZAS

    Przedstawiamy muzyczną zapowiedź Alicji Krainy Czarów! W roli Szalonego Kapelusznika – Paweł Paprocki. 

  • Wskazówki zegara | premiera ALICJI...

    Czy można pamiętać do przodu? Odwrócić czas? Zatrzymać wspomnienia? Alicji Kraina Czarów wg Lewisa Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya

    Piotr Cieplak został wyróżniony Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej, ze szczególnym uwzględnieniem spektakli realizowanych w Teatrze Narodowym.

  • Jan Englert – jubileusz 45-lecia pracy reżyserskiej

    Jan Englert po raz pierwszy reżyserował w 1978 roku. Jego najnowszą pracą reżyserską jest zrealizowany w Teatrze Narodowym Mizantrop Molière’a. 

  • MIZANTROP – recenzje po premierze

    Po premierze Mizantropa Molière’a w reżyserii Jana Englerta – przedstawiamy wybór recenzji. 

  • Niejednoznaczność | Molière w Narodowym

    Pytania o nasz stosunek do świata i postawę wobec innych, o egoizm i empatię – premiera Mizantropa Molière’a odbyła się 10 grudnia na scenie Studio. 

  • Szlachetność i profity. Rozmowa z Janem Englertem

    „Rozkrok między szlachetnością a interesownością, pychą a skromnością – to jest najciekawsze” – mówi Jan Englert, reżyser Mizantropa

  • KSIĘGI JAKUBOWE – wybór recenzji

    Przedstawiamy fragmenty recenzji, które ukazały się po premierze Ksiąg Jakubowych Olgi Tokarczuk w reżyserii Michała Zadary.

  • My z nich | rozmowa z Michałem Zadarą

    „My, współcześni Polacy, jesteśmy spadkobiercami bardzo różnych tradycji, narodowości, praktyk” – mówi Michał Zadara, reżyser Ksiąg Jakubowych.

  • Dziedzictwo | premiera KSIĄG JAKUBOWYCH

    Nasi przodkowie, tożsamość i przyszłość – Księgi Jakubowe Olgi Tokarczuk w inscenizacji Michała Zadary.

  • DEKALOG – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji po premierze Dekalogu Kieślowskiego / Piesiewicza w reżyserii Wojciecha Farugi.  

  • Rozmowa z Wojciechem Farugą o DEKALOGU

    „Wydaje mi się, że rozważania: co jest dobre, co złe, co trzeba, a czego nie wolno, są teraz, kiedy ten świat po raz kolejny nam się wymknął, wyjątkowo ważne” – mówi reżyser Dekalogu.

  • Po pierwsze człowiek | premiera DEKALOGU

    Wojciech Faruga sięgnął po ikoniczne dzieło polskiego filmu, przemyślane na nowo po ponad trzech dekadach. 

  • Warszawska Nagroda Edukacji Kulturalnej

    Z radością informujemy, że zrealizowany przez nas program dla szkół KLASA TN zdobył III nagrodę 13. edycji Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej.

  • Solidarni z Ukrainą | Солідарні з Україною

    Zespół Teatru Narodowego solidaryzuje się z Ukraińcami, walczącymi o niepodległość swojej ojczyzny. 

  • TEATR MÓJ WIDZĘ... – rozmowy z aktorkami i aktorami

    Kinga Ilgner rozmawia z: Anną Seniuk, Małgorzatą Kożuchowską, Gabrielą Muskałą, Janem Englertem, Jerzym Radziwiłowiczem, Marcinem Hycnarem. Partnerem cyklu jest Teatr Narodowy.

  • DEJMEK Raszewskiej z nagrodą PTBT!

    Wydana przez Teatr Narodowy książka Dejmek Magdaleny Raszewskiej otrzymała nagrodę Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych. 

  • Cykl AKTORZY/SENIORZY

    Teatr Narodowy jest partnerem internetowego projektu Leny Frankiewicz, filmowego cyklu, na który składają się rozmowy o teatrze z seniorkami i seniorami zawodu aktorskiego.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • WYKŁADY OTWARTE online (materiały audio)

    Wykłady Teatru Narodowego online dotyczące badań nad twórczością wielkich osobowości polskiej kultury.

  • Przedstawienia Teatru Narodowego online

    Spektakle Teatru Narodowego zrealizowane w Teatrze Telewizji – wybór ze zbiorów Ninateka.pl oraz Vod.TVP. 

  • Teatr Narodowy w Google Cultural Institute

    Wystawę o burzliwych dziejach Narodowej Sceny można oglądać w sieci! Zapraszamy do odwiedzenia Google Cultural Institute.

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookie, kliknij tutaj