Aktualności

„…nie można się zakochiwać w przeddzień wojny”. Rozmowa z Leną Frankiewicz

Reżyserka pracuje nad sceniczną wersją opowiadania Kazimierza Brandysa Jak być kochaną. Premiera przedstawienia na Scenie przy Wierzbowej 2 lutego.
„To historia miłości straceńczej, wybitnie polskiej, bo skazanej z góry na porażkę – mówi Frankiewicz. – Bohaterowie, Felicja i Wiktor, są uwikłani w mechanizm historyczny, jego bezwzględność i bezsensowność. Splot miłości i wojny, w którym od samego początku się poruszają, rodzi w nich rodzaj napięcia, jest bardzo silnym doświadczeniem egzystencjalnym”.

Próby do JAK BYĆ KOCHANĄ: Jan Frycz, Lena Frankiewicz (reżyserka). Fot. Magda HueckelNa podstawie opowiadania Brandysa Jak być kochaną powstał w 1962 roku słynny obraz Hasa. Czy przy tworzeniu scenariusza, którego autorką jest Małgorzata Anna Maciejewska, inspiracją był także film?

Jak najbardziej. Tak się jednak złożyło, że najpierw przeczytałam opowiadanie, które mnie uwiodło zarówno w języku, jak i w bardzo współczesnej konstrukcji opartej na strumieniu świadomości głównej bohaterki. To jest bardzo trafnie i z dużą czułością napisany monolog wewnętrzny Felicji. Poprzez tę szczególną i nieoczywistą strukturę udało się Brandysowi celnie sportretować kobietę, jej wewnętrzną kondycję. Myślę, że każdy z nas ma na swoim koncie taką podróż, podczas której niejako „skanujemy” całe nasze życie, wybory oraz konsekwencje tych wyborów. I odbywa się to właśnie poprzez strumień skojarzeń, nielinearnych wspomnień, refleksji, emocjonalnych „wykroczeń”... Dlatego też dość szybko z Małgosią postanowiłyśmy, że to właśnie opowiadanie będzie punktem wyjścia jej pracy nad adaptacją, choć nie ulega wątpliwości, że wybitny film Hasa to jeden z bardziej przenikliwych portretów kobiety w polskim kinie. Niektóre sceny stworzone przez Brandysa na potrzeby filmu Hasa (Brandys był scenarzystą filmowej wersji Jak być kochaną) znajdą się w przedstawieniu, inne zaś zostały napisane przez Małgorzatę na potrzeby adaptacji, skonstruowane w oparciu o wątki, które nie miały szansy w pełni wybrzmieć w filmie.

Co najbardziej przykuło Pani uwagę w tej wielowątkowej, retrospektywnej opowieści o losach Felicji?

Motyw podróży wykorzystany przez Brandysa. Autor zamyka bohaterkę w samolocie i wysyła ją w podróż, która jest swego rodzaju gwarancją doświadczenia metafizycznego. W dosłownym i metaforycznym sensie zawiesza Felicję między niebem a ziemią, a to otwiera nas na bardzo wiele perspektyw – perspektywę kosmiczną, perspektywę religijną. Dosyć naturalnie w naszym myśleniu pojawiło się pojęcie bardo wywodzące się z tybetańskiej, buddyjskiej tradycji. Bardo to taka przestrzeń pośrednia – „między-byt”, poczekalnia, czyściec; przestrzeń, do której trafiamy w momencie śmierci. I ta śmierć nie dokonuje się natychmiastowo, lecz trwa. Wraz z kolejnymi etapami przejścia powoli porzucamy starą formę istnienia. Zanim jednak to nastąpi, musimy skonfrontować się z naszymi zjawami. Bohaterka przechodzi więc przez różne fazy umierania. W samolocie zderza się z upiorami przeszłości, najbardziej traumatycznymi zdarzeniami z jej życia naznaczonego nieszczęśliwą miłością do Wiktora, gwałtem dokonanym przez żołnierzy, czy wreszcie domniemaną kolaboracją z niemieckim teatrem. Podróż Felicji, a więc nasz spektakl, to taki rodzaj kosmicznej terapii. Wraz z „grupą rekonstrukcyjną” pamięci, czyli wszystkimi pasażerami tego samolotu próbujemy Felicję wyzwolić, wyleczyć z miłosnej i wojennej traumy – mówiąc językiem współczesnej psychoterapii. Stawiamy pytania: na ile nasze „ja” to zbiornik pamięci, na ile jesteśmy sumą naszych wspomnień, na ile naszą teraźniejszość konstruują nasza przeszłość i wybory, których dokonaliśmy. W jednej z moich ulubionych napisanych przez Małgosię scen pojawia się zdanie: „Czy można się odpamiętać?”

W pamięci bohaterki pojawia się wiele obrazów. Mamy wydarzenia rozgrywające się tu i teraz – w samolocie, teraźniejszość – Felicja jest obecnie znaną aktorką radiową, występującą w popularnej audycji, przywoływane są wydarzenia wojenne, a także wspomnienia związane z jej teatralną kreacją Ofelii.

Próby do JAK BYĆ KOCHANĄ: Jan Frycz, Gabriela Muskała, Adam Szczyszczaj. Fot. Magda HueckelDlatego też mam poczucie, że tak naprawdę pamięć staje się podstawowym tematem naszego przedstawienia. Obcujemy z przestrzenią pamięci Felicji, która, niczym ten kraj, wciąż boryka się ze swoją historią i jej skutkami, jak mówi Nieznajomy: „błądzi w przeszłości zamiast wybiegać w przyszłość”. Bo my przecież – jako naród – wręcz uwielbiamy „grzebać się” w przeszłości. Rozpamiętywać, osądzać i skazywać, podtrzymywać wszystkie te męczeńskie narracje. Dlatego w pewnym momencie stawiamy Felicję przed wyborem – czy w dalszym ciągu  uczestniczyć w opresyjnym mechanizmie pamiętania, który dawno został zawłaszczony przez różne formacje jako instrument władzy, czy nie lepiej zbudować swoje życie na nowo – bez pamięci?

Jak nad pamięcią pracuje się w teatrze?

Skupienie się na pamięci było, myślę, dobrą decyzją. Możemy użyć języka teatralnego – „wejść” do pamięci poprzez ciało, poprzez pracę z formą. Przygotowujemy przedstawienie na scenie przy Wierzbowej i nie sposób nie odnieść się także do jej tradycji – spektakli Jerzego Jarockiego, Jerzego Grzegorzewskiego. Szukamy nie dosłowności, lecz metafory. Jak widać są to nieustanne potyczki z historią, pamięcią – okazuje się, że ta przeszłość jest faktycznie fascynującym zbiorem, od którego nie da się odciąć, ale z którego można nauczyć się inteligentnie korzystać.

A miłość?

Podczas prób cały czas toczymy burzliwe dyskusje na temat tego, czym ona jest. U Hasa to taki kaftan bezpieczeństwa, który pomaga bohaterce nie oszaleć, przetrwać rozpad świata. Natomiast my odwróciliśmy perspektywę, trochę za sprawą Jana Frycza, który gra Wiktora. Zaczęliśmy się zastanawiać, do jakiego stopnia – w imię miłości – możemy zawłaszczyć, posiąść drugiego człowieka. Na ile miłość jest faktycznie siłą zbawczą, a na ile niszczącą; na ile jesteśmy w niej heroiczni, a na ile egoistyczni. Wiktor staje się, w pewnym sensie, więźniem Felicji. Rodzi się konflikt dwóch silnych racji – ona kocha i dla niej sens bycia człowiekiem spełnia się w tej miłości, on chce być wolny.

Z jednej strony mamy dramat indywidualny, a z drugiej – straszliwe doświadczenie wojny, które naznacza całe pokolenie...

Konfrontacja jednostkowego losu człowieka z mechanizmem historii jest bardzo mocno wpisana w twórczość Brandysa. On swoich bohaterów wrzuca w silny kontekst historyczny, polityczny, społeczny i każe im dokonywać wyborów moralnych. Przy myśleniu o niektórych scenach tego przedstawienia miałam na uwadze Popiół i diament. Wiktor to taki swego rodzaju rewers, karykatura postaci Maćka Chełmickiego, gość, któremu zupełnie nie udało się bycie bohaterem. Jak zauważa jedna z postaci Jak być kochaną: „bohaterowie leżą na cmentarzu”. Myślę, że to jest takie bardzo nasze, polskie, nasz polski bohater to tylko i wyłącznie ten, który poległ w służbie ojczyzny. Felicja mówi: „Wszystko to, co nas spotyka, z początku nazywamy życiem, dopiero po pewnym czasie okazuje się, że to jest kraj”. Historia miłości Felicji i Wiktora to historia miłości wybitnie polskiej, straceńczej, skazanej z góry na porażkę, bo nie można się zakochiwać w przeddzień wojny. Bohaterowie są uwikłani w mechanizm historyczny, jego bezwzględność i bezsensowność. Splot miłości i wojny, w którym od samego początku się poruszają, rodzi w nich rodzaj napięcia, jest bardzo silnym doświadczeniem egzystencjalnym.

Jak być kochaną przygotowuje Pani w teatrze, nie sposób więc nie zapytać o wątek nawiązujący do Hamleta.

Dość szybko pojawiła się intuicja, żeby w adaptacji rozwinąć wątek Hamleta, który u Hasa ogranicza się do jednej tylko sceny: próby przerwanej przez nalot bombowy. Jesteśmy pewne z Małgorzatą, że Brandys inspirował się Hamletem i że tytuł Jak być kochaną zaczerpnął ze sceny rozmowy pomiędzy grabarzami: „Kochałem i byłem kochany, / I pewność koiła mnie słodka, / Że czas nie przyniesie odmiany / I żadna mnie krzywda nie spotka”.  Staramy się odpowiedzieć na pytanie, czym mogła być taka próba Hamleta 31 sierpnia 1939 roku.  A jednocześnie bawimy się tymi wszystkimi artefaktami przedwojennego teatru.

Felicję gra Gabriela Muskała. To nie jest pierwsze Pań spotkanie w teatrze.

Trzecie. Pierwszy raz pracowałyśmy razem w łódzkim Teatrze Jaracza przy realizacji Wassy Żelaznowej trzy lata temu. I wówczas między nami zaiskrzyło. Gabrysia jest zupełnie pozbawiona próżności aktorskiej, ma też niesamowitą czułość i uważność w stosunku do partnera, potrafi dotknąć ludzkiej prawdy. Jest między nią a Janem Fryczem szczególny rodzaj chemii aktorskiej. Widzę, że w ich scenach dwójkowych należy przede wszystkim dobrze dookreślić tematy i nie przeszkadzać. I oni zagrają. Bez żadnych naddatków, bez zbędnych pomysłów.
Na zdjęciach: próby do Jak być kochaną Kazimierza Brandysa. Fot. Magda Hueckel
Od góry:
- Jan Frycz (Wiktor), Lena Frankiewicz – reżyserka
- Jan Frycz (Wiktor), Gabriela Muskała (Felicja), Adam Szczyszczaj (Nieznajomy, Peters)
- Gabriela Muskała (Felicja), Adam Szczyszczaj (Nieznajomy, Peters)

Rozmawiała: Monika Mokrzycka-Pokora (materiał własny Teatru; w przypadku publikacji fragmentów prosimy o podanie źródła)

Strona przedstawienia Jak być kochaną
Premiera: 2 lutego 2019, godz. 19:30, Scena przy Wierzbowej im. Jerzego Grzegorzewskiego





 

  • Jan Englert – 60 lat na scenie!

    Jubilatowi życzymy kolejnych wspaniałych artystycznych wyzwań i nieustającej wiary w teatr! Zachęcamy do obejrzenia materiału wideo.

     

  • Repertuar listopad – grudzień

    Premiera Innych rozkoszy Pilcha w reżyserii Jacka Głomba. Wśród wielu propozycji – Maria Stuart Schillera i Opowieści Lasku Wiedeńskiego von Horvátha.

  • Repertuar styczniowy

    Wśród wielu styczniowych tytułów: Faust Goethego, Jak być kochaną wg Brandysa oraz Czekając na Godota Becketta. Bilety dostępne od 7 listopada.




  • TEATR DLA SENIORÓW I STUDENTÓW

    Bilety w cenie od 30 do 50 zł – wiele propozycji w repertuarach od listopada do stycznia 2025. Bilety na spektakle styczniowe dostępne od 7 listopada. 

  • 11 listopada – nieczynne kasy i rezerwacja

    Uprzejmie informujemy, że kasy i telefoniczna rezerwacja biletów w dniu 11 listopada są nieczynne.

  • W próbach – INNE ROZKOSZE

    Rozpoczęły się próby Innych rozkoszy Pilcha, przedstawienie reżyseruje Jacek Głomb. Premiera odbędzie się 7 grudnia na Scenie przy Wierzbowej. 

  • Rozmowa z Julią Holewińską i Wojciechem Farugą

    Przed premierą Fausta: „Ten dramat boleśnie nakłuwa ludzką kondycję” – mówi reżyser, Wojciech Faruga. „Opowiadamy o przemocy i rozpadzie świata” – podkreśla Julia Holewińska, dramaturżka. 

  • Współczesna odyseja | premiera FAUSTA

    Indywidualne doświadczanie świata, podróż przez historię współczesną i archiwa naszej pamięci – Wojciech Faruga reżyseruje Fausta Goethego. Dramaturżką spektaklu jest Julia Holewińska. 

  • Anna Seniuk – 60 lat na scenie!

    Świętujemy 60-lecie debiutu Anny Seniuk! Zachęcamy do obejrzenia materiału wideo, który przygotowaliśmy z okazji jubileuszu wspaniałej artystki.

  • WIECZÓR TRZECH KRÓLI – pożegnanie z tytułem

    Intrygi, gry pozorów, wiele odmian miłości. 14 i 15 grudnia zapraszamy na ostatnie przedstawienia Wieczoru Trzech Króli Shakespeare’a w reżyserii Piotra Cieplaka. 

  • Premiery sezonu 2024/2025

    Światowa klasyka i polska współczesność! Sezon 2024/2025 w Teatrze Narodowym oprze się na tych dwóch przeciwległych filarach. 

  • Mariusz Benoit z Nagrodą im. Aleksandra Zelwerowicza!

    Mariusz Benoit został uhonorwany Nagrodą im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę Estragona w Czekając na Godota w reżyserii Piotra Cieplaka. Serdecznie gratulujemy!

  • Maryla Zielińska z Nagrodą Komitetu Nauk o Sztuce PAN

    Maryla Zielińska za książkę To. Biografia Jerzego Grzegorzewskiego otrzymała Nagrodę Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Autorce składamy serdeczne gratulacje! 

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • PCHŁA SZACHRAJKA – 250 spektakl!

    Pchła Szachrajka będzie łobuzować na scenie po raz 250! 1 grudnia 2024 zagramy jubileuszowy spektakl na podstawie utworu Jana Brzechwy w reżyserii Anny Seniuk.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Cypriana Kamila Norwida

    Piotr Cieplak za reżyserię Czekając na Godota został uhonorowany Nagrodą im. Cypriana Kamila Norwida. Serdecznie gratulujemy!

  • Teatr Narodowy w ankiecie miesięcznika TEATR

    W podsumowaniu miesięcznika „Teatr” Najlepszy, najlepsza, najlepsi w sezonie 2023/2024 zostały wymienione spektakle oraz twórczynie i twórcy Teatru Narodowego.

  • FEBLIK – recenzje po premierze

    Przedstawiamy opinie recenzentów i teatralnych blogerów o spektaklu Feblik Małgorzaty Maciejewskiej w reżyserii Leny Frankiewicz.

  • Czas ekstremalny | premiera FEBLIKA

    Rzeczywistość realna i magiczna zarazem, dojrzewanie w dusznej wspólnocie, pojemny świat metafory. Feblik – premiera odbyła się 14 czerwca.

  • Widzieć jaśniej. Rozmowa z Leną Frankiewicz

    Reżyserka pracuje nad Feblikiem. „Młodość jest zawsze «bardziej», widzi jaśniej – podkreśla. – Główna bohaterka, dojrzewająca Mania potrafi bezpardonowo obnażyć obłudę świata”.

  • 85. rocznica urodzin Jerzego Grzegorzewskiego

    29 czerwca przypada 85. rocznica urodzin Jerzego Grzegorzewskiego (1939–2005) – wizjonera teatru, reżysera, dyrektora Teatru Narodowego w latach 1997–2003.

  • Adam Hanuszkiewicz – 100. rocznica urodzin

    16 czerwca mija setna rocznica urodzin Adama Hanuszkiewicza (1924–2011) – aktora, reżysera, dyrektora Teatru Narodowego, twórcy legendarnej inscenizacji Balladyny.

  • „KLASA TN. Pierwszy dzwonek” – finał 3. edycji projektu!

    Odbyły się już pokazy wieńczące 3. edycję projektu „KLASA TN. Pierwszy dzwonek” z udziałem uczennic i uczniów Szkoły Podstawowej nr 75 im. Marii Konopnickiej w Warszawie.

    .

  • „KLASA TN. Drugi dzwonek” – finał 3. edycji projektu!

    Za nami finał 3. edycji projektu „KLASA TN. Drugi dzwonek” z udziałem uczennic i uczniów LXIV LO im. Stanisława Ignacego Witkiewicza „Witkacego”.

  • Setna rocznica urodzin Kazimierza Dejmka

    Reżyser, dyrektor Teatru Narodowego, twórca historycznej inscenizacji Dziadów, wybitna osobistość świata teatru – 17 maja 2024 mija setna rocznica urodzin Kazimierza Dejmka. 

  • Maryla Zielińska laureatką Nagrody PTBT!

    Maryla Zielińska laureatką Nagrody Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych za To. Biografię Jerzego Grzegorzewskiego, książkę wydaną przez Teatr Narodowy. Serdecznie gratulujemy! 

  • Trzytomowa publikacja o Jerzym Grzegorzewskim

    Trzytomowa publikacja o Jerzym Grzegorzewskim dostępna w naszej księgani internetowej. Przedstawiamy dźwiekowy zapis spotkania poświęconego wydawnictwu.

  • Jerzy Radziwiłowicz z Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego

    Jerzy Radziwiłowicz został uhonorowany Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za kreacje aktorskie na deskach Teatru Narodowego. Serdecznie gratulujemy!

  • Skaliste wybrzeża | premiera GRY SNÓW

    Moralitetowa wędrówka przez życie, rozpoznanie dzisiejszego losu – premiera Gry snów Strindberga w reżyserii Sławomira Narlocha odbyła się 13 kwietnia.

  • PODRÓŻ | rozmowa ze Sławomirem Narlochem

    „Podążając za everymanem, chcemy odnaleźć sensy tej nieprzewidywalnej moralitetowej wędrówki” – mówi Sławomir Narloch, reżyser Gry snów. 

  • KRÓL LEAR – wybór recenzji po premierze

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami po premierze Króla Leara Shakespeare’a w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego.

  • Ewa Wiśniewska – 60 lat na scenie!

    Ewa Wiśniewska obchodzi jubileusz 60-lecia pracy artystycznej. Wybitna aktorka została uhonorowana Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. Gratulujemy!

  • DUSZYCZKA – wspomnienie

    30 stycznia 2024 minęło 20 lat od premiery Duszyczki Różewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. Zapraszamy do obejrzenia filmowego zapisu wspomnień!

  • SZTUKA ROZMOWY. Podcast Teatru Narodowego

    Jak buduje się artystyczne relacje? Rozmowy z aktorkami i aktorami Teatru Narodowego. Zapraszamy do słuchania!

  • Recenzje po premierze CZEKAJĄC NA GODOTA

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami o spektaklu Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka.

  • Heroizm trwania | premiera CZEKAJĄC NA GODOTA

    Trwanie – uparte i heroiczne. Premiera Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka odbyła się 9 grudnia na Scenie Studio. 

  • Rozmowa z Piotrem Cieplakiem

    „Wszystko, co człowiek może zrobić – złorzecząc, przeklinając, wściekając się, to jednak… czekać” – mówi Piotr Cieplak o pracy nad Czekając na Godota Becketta. 

  • PCHŁA SZACHRAJKA – 10 lat od premiery!

    6 grudnia 2023 mija 10 lat od premiery Pchły Szachrajki Jana Brzechwy w reżyserii Anny Seniuk! Zapraszamy do obejrzenia materiału o tym wyjątkowym, łobuzerskim spektaklu.


  • FREDRO. ROK JUBILEUSZOWY – recenzje

    „Niezwykły spektakl, pozornie utrzymany w konwencji próby, stał się zatrzymanym w czasie sądem nad dziełem wybitnego komediopisarza” – recenzje po premierze Fredry w reż. Jana Englerta. 

  • Stawiany na pomnikach i przed sądem

    Fredro. Rok Jubileuszowy w reżyserii Jana Englerta – premiera odbyła się 1 grudnia. W roku 2023 świętowaliśmy 230 rocznicę urodzin komediopisarza.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO – recenzje

    „Znakomity spektakl”, „cały zespół aktorski gra koncertowo” – przedstawiamy recenzje i opinie krytyków oraz teatralnych blogerów o Opowieściach Lasku Wiedeńskiego.

  • WYKŁADY OTWARTE Teatru Narodowego online (audio)

    Wykłady Teatru Narodowego online dotyczące badań nad twórczością wielkich osobowości polskiej kultury.

  • Spektakle Teatru Narodowego online

    Telewizyjne wersje spektakli dostępne online: Kosmos i Miłość na Krymie w reż. Jerzego Jarockiego, Śluby panieńskie i Udręka życia w reż. Jana Englerta, Daily Soup w reż. Małgorzaty Bogajewskiej.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • TEATR MÓJ WIDZĘ... – rozmowy z aktorkami i aktorami

    Kinga Ilgner rozmawia z: Anną Seniuk, Małgorzatą Kożuchowską, Gabrielą Muskałą, Janem Englertem, Jerzym Radziwiłowiczem, Marcinem Hycnarem. Partnerem cyklu jest Teatr Narodowy.

  • Teatr Narodowy w Google Cultural Institute

    Wystawę o burzliwych dziejach Narodowej Sceny można oglądać w sieci! Zapraszamy do odwiedzenia Google Cultural Institute.

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego, akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookies. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookies, kliknij tutaj.

Poniżej możesz dostosować ustawienia dotyczące plików cookies:

  Zezwól na przechowywanie danych reklamowych.

  Zezwól na przechowywanie danych użytkownika.

  Zezwól na personalizację reklam.

  Zezwól na przechowywanie danych analitycznych.